GESCHIEDENIS
Geschiedenis
China
Het is niet bekend wanneer het kaartspel is ontstaan. Algemeen wordt aangenomen dat het kaartspel ontstaan is in China, enige tijd na de uitvinding van het papier. De spellen uit die tijd zijn verloren gegaan. Het oudst bekende Chinese kaartspel dateert uit de 17e eeuw, terwijl in China reeds in de zevende eeuw gespeeld werd met papieren speelkaarten. Zo wordt vermeld dat de keizer Mu-tsung met zijn vrouw "dominokaarten" speelde. De waarden bij Chinees domino komen overeen met de waarden op twee dobbelstenen (de nul komt niet voor). Een ander verschil met de westerse dominospellen is dat de positie van stenen in Chinese spellen geen rol speelt, dus de stenen worden als kaarten gebruikt. De Chinese kaarten schijnen in diverse richtingen geëvolueerd te zijn: zo komen de symbolen man, vis, kraai, fazant, antilope, ster, konijn en paard voor.
Chinese "geldkaarten" hebben zelfs een nog grotere gelijkenis met westerse speelkaarten. Er waren vier soorten, in waarden van 1-9 en 2-9.
Veel over de oorsprong van het kaartspel is onduidelijk. Zo ook de vraag of sprake is van overdracht van China naar Europa en zo ja, op welke wijze het Chinese kaartspel zou zijn geëvolueerd en overgebracht naar Europa. Er wordt wel gezegd dat Marco Polo het kaart-concept heeft meegenomen naar het westen, maar dit lijkt zeer onwaarschijnlijk aangezien hij zijn reizen uitgebreid heeft gedocumenteerd en hier nergens in schrijft over een kaartspel.
Nabije Oosten
Fragmenten van een mammeluksspel dateren uit de 12e of 13e eeuw. Het Topkapi-paleismuseum in Istanboel bezit een uniek compleet mammelukskaartspel uit de vijftiende eeuw, aan de hand waarvan eerdere losse kaarten geïdentificeerd konden worden. Het mammeluksspel van rond 1400 heeft 52 kaarten met de symbolen zwaarden, polostokken, bekers en munten. De waarden zijn 1-10, waarnaast nog drie personen (koning, onderkoning en tweede onderkoning) voorkomen. De Spaanse naam van kaarten, naipes, en een oude Italiaanse naam, naibi, zijn waarschijnlijk van Arabische oorsprong.
Mogelijk bestaat er een relatie met het Indiaas-Perzische kaartspel Ganjifah, dat in de 15e en 16e eeuw in India en Perzië een rol speelde.
Europa
Jean-Baptiste Siméon Chardin, het kaartenhuis, ca. 1734
De oudste sporen van het kaartspel in Europa dateren uit de periode 1370-1400, met één vroegere vermelding van kaarten in Italië in 1299. Een Spaans document uit 1371 refereert er aan als 'naipes', wat thans nog het Spaanse woord is voor speelkaarten. De Duitse monnik Johannes von Rheinfelden uit Bazel beschrijft in 1377 een spel. De stad Florence in 1376 en de Duitse stad Regensburg in 1378 stellen een verbod op kaartspelen in. De oudste vermelding in de Lage Landen dateert uit 1379.
De eerste Europese speelkaarten werden met de hand gemaakt. Deze kaarten waren duur en exclusief. Met de uitvinding van de boekdrukkunst werd het mogelijk goedkoper en in grotere hoeveelheden te produceren, wat dan ook meer en meer gebeurde. Daarbij bestond een grote variëteit aan speelkaarten, aantallen en gebruikte symbolen.
In zijn algemeenheid zijn steeds vier verschillende groepen symbolen te onderscheiden, die verondersteld worden de vier standen te symboliseren.
De bekers of harten symboliseren de geestelijke stand.
De zwaarden, schoppen of pieken symboliseren de adel of militaire stand.
De munten, cirkels, bellen, pompoenen, ruiten of koeken symboliseren de kooplieden.
De polostokken, staven, knotsen, eikels of klaveren de boeren.
De thans in West-Europa en de Verenigde Staten gehanteerde set kaarten is gebaseerd op het Franse spel zoals dat ca. 1480 werd vastgesteld. In het Franse standaardkaartspel zijn de eerder gebruikte ridders vervangen door vrouwen en wordt gebruikgemaakt van de vier tegenwoordig nog gebruikte gestileerde symbolen ♠ ♥ ♦ ♣. Het spel zit nog steeds vol middeleeuwse symboliek.
Spreekt men over Franse kaarten, dan bedoelt men de gebruikelijke kaarten met schoppen, harten, enz., of de Franse variant ervan, met de namen van de afgebeelde personen en de letters R (Roi), D (Dame), V (Valet). De Engelse (K (King), Q (Queen), J (Jack)) en Nederlandse (H (Heer), V (Vrouw), B (Boer) met afbeeldingen van gebouwen op de azen) kaarten zijn varianten van de Franse kaarten.
In Engeland zijn vooral de "Engelse kaarten" in gebruik. Dit zijn de kaarten waarbij de personen meer gestileerd zijn. De afgebeelde personen zijn uit de Engelse geschiedenis, in tegenstelling tot de 'Franse kaarten', zie hieronder:
In Frankrijk is het sinds de zestiende eeuw gebruik dat de namen van de afgebeelde personen op de kaarten staan. Aanvankelijk was daar enige variatie in, maar sinds het einde van de zeventiende eeuw zijn het steeds dezelfde namen. Ze zijn gedeeltelijk afgeleid van de zogenaamde Negen Besten. In tegenstelling tot wat men zou verwachten zijn het geen historische echtparen: Rachel was niet de vrouw van Caesar en Hector was geen knecht van hen. Sterker nog: de vrouwen zijn geen koninginnen. Ook uit de afbeelding op Engelse kaarten valt iets af te leiden (Schoppenheer draagt een harp, het attribuut van David).
In de negentiende eeuw werd het gebruiksgemak van de speelkaarten vergroot door de koppen op de plaatjes dubbel uit te voeren, zodat deze niet op zijn kop kunnen staan. Verder werden de vermeldingen op de hoeken toegevoegd en de hoekpunten afgerond. In 1850 verschenen in Londen de eerste kaarten met bedrukte achterzijde. De joker is een Amerikaanse uitvinding uit 1865.